Бакалы районы
| Бакалы районы | |
| баш. Баҡалы районы | |
| Байрак[d] | |
 | .png) |
| Нигезләнү датасы | 20 август 1930 |
|---|---|
 | |
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Бакалы[1] |
| Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан |
| Сәгать поясы | UTC+05:00 һәм YEKT[d] |
| Халык саны |
32 400 (1989)[2], 32 327 (2002)[3], 31 961 (2008)[4], 31 869 (2009)[5], 28 776 (2010)[6], 28 224 (2012)[7], 27 811 (2013)[8], 27 609 (2014)[9], 27 227 (2015)[10], 26 772 (2016)[11], 26 496 (2017)[12], 25 682 (2021)[13] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 137 метр |
| Нәрсә белән чиктәш | Илеш районы, Чакмагыш районы, Шаран райуны һәм Татарстан |
| Мәйдан | 1951 км² |
| Рәсми веб-сайт | bakaly.ru |
.svg) | |
 | |
 Бакалы районы Викиҗыентыкта | |
һәм Бакалы районы (баш. Баҡалы районы, рус. Бакалинский район) — Башкортстанның көнбатышында, Татарстан чигендә урнашкан муниципаль район. Административ үзәге – Бакалы авылы.
Ык һәм Сөн буйларында урнашкан районның гомум мәйданы 1951 квадрат километр тәшкил итә. 96 торак пунктын 17 авыл биләмәсе берләштерә, шуларда барлыгы 32 меңнән артык кеше яши.
Район 1930 елның 20 августында төзелә.
Сыйфатлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Бакалы районы Башкортостанның көнбатышында урнашкан. Ул республиканың Илеш, Чакмагыш, Туймазы, Шаран, Татарстанның Азнакай, Актаныш районнары белән чиктәш. Бакалы районы чуар, шулай да, татар-керәшен җире дип санала. 1989 елда уздырылган исәпкә алу мәгълүматларына караганда, татарларның саны – 20 093 кеше, ягъни район халкының 62,2 %ы (1979 елдагы мәгълүматлар буенча, татарлар 20 305 кеше булган).
2002 ел халык исәбен алу мәгълүматларыннан күренүенчә, биредә күпчелекне татарлар тәшкил итә. Алар районда 51,7 процент, 16 700 кеше исәпләнәләр. Татарлар составындагы этнотөркем – керәшеннәр 13,3 процент. Руслар – 21,3, башкортлар 19,4, чуашлар 3,2, чирмешләр 2,9 процент.
Татарлар саны нык киметелгән дип санала, галимнәр, журналистлар районда башкортлар санын татарлар хисабына күбәйтелде дип әйтәләр[14][15]. Аерым алганда районда яшәгән керәшеннәрне башкортлаштыру күренеше урын ала[16].
Фашистларга каршы сугышкан партизан отрядларын оештырган, Бөек Ватан сугышында каһарманлыгы өчен «Кара генерал» кушаматын алган легендар шәхес Даян Мурзин Бакалы районында туган. Еш кына аны башкорт дип күрсәтергә тырышалар, ләкин Даян ага милләтне алмаштыру мөртәтлек сыйфаты дип саный. Әмма ул туып-үскән Балыклы, аннары мәктәпне тәмамлаган Иске Корыч авыллары хәзер башкортныкы дип атала.
Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| 1989[2] | 2002[3] | 2008[4] | 2009[5] | 2010[6] | 2012[7] | 2013[8] | 2014[9] | 2015[10] | 2016[11] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 32 400 | ↘32 327 | ↘31 961 | ↘31 869 | ↘28 776 | ↘28 224 | ↘27 811 | ↘27 609 | ↘27 227 | ↘26 772 |
| 2017[12] | 2021[13] | ||||||||
| ↘26 496 | ↘25 682 |
Туган тел буенча халык (2010): татар теле — 64,3%, , рус теле — 26,3%, башкорт теле — 3,8%, чуаш теле — 2,5%, чирмеш теле — 2,3%.[17]
Районда туган танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Михаил Петров (1904, Иске Шәрәшле – 1967) – Советлар берлеге герое, полковник.
- Даян Мурзин («Кара генерал», 1921, Иске Балыклы - 2012)
- Талип Нуркаев (1925, Үстем – 1997) – Советлар берлеге герое.
- Нәҗип Асанбаев (1921, Акман—2013) – Башкортстанның халык язучысы, драматург
- Фәиз Зөлкәрнәев (1951, Сөендек – 1997) — язучы, журналист
- Мияссәр Басыйров (1930, Иске Балыклы – 1983) – язучы.
- Заһид Фәйзи (1933, Иске Балыклы—2013) — татар язучысы.
- Фәһим Ситдиков, (1953, Наратъелга – 2012).
- Рәис Мөхәммәдиев (1946, Сазанлы) — татар язучысы, фантаст.
- Айрат Шаммазов (1947; Урманай) — галим, Уфа нефть институты ректоры, "Бакалы якташлары" оешмасы җитәкчесе
- Равил Кәримов (1952, Мостафа) — полковник, янгыннан саклаучы; "Бакалы якташлары" оешмасының башкарма комитеты рәисе.
- Урал Латыйпов (1951, Катай) – Беларусия дәүләт эшлеклесе.
- Равил Зарипов (1954, Яңа Тымытык) — Татарстан премьер-министры урынбасары, министр
- Илдар Сәетов (1957, Бакалы) — драма актеры, РФ атказанган, БР халык артисты.
- Ләис Харрасов (1962, Бишкаен) — татар шагыйре.
- Рәшит Кучумов (1946, Яңа Катай) — техник фәннәр докторы, профессор.
- Әгъла Кучумов (1938, Яңа Катай) — спортчы, ветераннар арасында 7 тапкыр дөнья чемпионы.
- Римма Кучумова (1954, Яңа Катай) — шагыйрә, журналист, «Авангард» (2003-2005), «Сәлам» газеталарының баш мөхәррире.
- Марина Карпова 1989, Яңа Шәрәшле) — җырчы, М.Е Пятницкий исемендәге дәүләт академия рус халык хоры солисты.
Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1931 елдан татар телендә «Авыл таңнары» газетасы чыга. Элекке исемнәре – “Ударчы”, “Коммунизмга”, “Коммунизм әләме”.
Мөхәррире - Башкортстанның атказанган матбугат һәм гаммәви мәгълүмат хезмәткәре, Казан дәүләт университетын тәмамлаган журналист Валентина Николай кызы Шакирова.
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
«Татар түгел, башкорт сез». Р. Бикмөхәммәтова
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ ОКТМО
- ↑ 2,0 2,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу
- ↑ 3,0 3,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
- ↑ 4,0 4,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ 5,0 5,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
- ↑ 6,0 6,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан
- ↑ 7,0 7,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
- ↑ 8,0 8,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
- ↑ 9,0 9,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
- ↑ 10,0 10,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
- ↑ 11,0 11,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
- ↑ 12,0 12,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
- ↑ 13,0 13,1 Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ Җанисәп: саннар белән шаяртмаска! I
- ↑ http://www.azatliq.org/content/article/1959293.html
- ↑ «Башкортстанда керәшеннәрне бетерә алмаслар»
- ↑ [http://std.gmcrosstata.ru/webapi/jsf/login.xhtml?invalidSession=true&reason=Session+not+established. 2010 ел җанисәп алу базасы]
 | Башкала: Уфа |  | |
Районнар: Архангель | Аскын | Авыргазы | Әлшәй | Баймак | Бакалы | Балтач | Бәләбәй | Балакатай | Белорет | Бишбүләк | Бөре | Болгавар | Благовещен | Борай | Бөрҗән | Бүздәк | Габҗәлил | Гафури | Дәүләкән | Дүртөйле | Дуван | Җылаер | Җиянчура | Иглин | Илеш | Ишембай | Кызыл Кама | Күгәрчен | Кушнарин | Куергазы | Калтасы | Караидел | Кырмыскалы | Кыйгы | Мәләвез | Мәчетле | Мишкә | Миякә | Нуриман | Чакмагыш | Салават | Тәтешле | Туймазы | Өфә | Учалы | Фёдоровка | Хәйбулла | Чишмә | Шаран | Стәрлебаш | Стәрлетамак | Яңавыл | Ярмәкәй | |||